XAL Û ÊGANÎYA

                                                             XAL Û ÊGANÎYA
Odê meymanandê Xal Zîlfiya’yînan. Tiya di meymananê xwu ‘hewênenê, roşanenê,
werzanenê. Çağo ki meymanîy çinêbenê bixwu jî tîya di roşenê. Diligê înan ‘hend rind nêbi,
neçarîy bî. Hewna newe xwurê odeyêndo newe vraşt bî, aja jî kerdê veyva xwuya newê
dekero. Odê meymanan derg bî, laberê goreyê dergey kenver ‘hesibîyayê ‘hend hera nêbî.
Çiki serê banan bi mağana gêrêno, mağîy jî ‘hend derg nêbenê, kes vajo mağa dergi jî sero
rono, merdim gereg orte di estûnên(eger winî nêbo ban guneno pro ) rono o jî odê
meymanarê umiş nêbeno. Zerre bi çilaya kerdo roşin, çilaya xwu teqeri sero darvistê. Xal
Zîlfiya cinêkenda cuwaniki bî, ’emareti bî. Perdeyê verdê teqandê ci winî neqişîyay bî, ma
vîstên qalê nê perdan bikerê; perdey sifte dîlim dîlim fesilnayê, dima înan sero qenabçe
vraştê, çoşmeyê ci jî bi tixa kerdê oyêy û kerdê bi teqana. Yanê no winî karêndo gengaz nêbî,
hem neçari
bî, hem ji Xal Zîlfiya vîya bî, sermîyanê keyî jî, kebanîya keyî jî abî. Lajekê ci, Lajekêndo
berzevaj bî hewna ‘heştês serre bî, qeçek ‘hesibîyayê, xwura Xal Zîlfiya qayîli bî ey bizewijno,
serwe kero, wherê torinan bo, beno jî nê barî bin di ‘edizîyê bî. Qayîli bî nê barî dîmdo lajdê
xwu ser, cinêkênda tenîya, mêrdek merd bî ‘heme kar û gurweyê keyî, îşê zerrî û teber ci
sero mend bî.
Xal Zîllfi’ya kewti qisey;
-Lajê mi meşti cayên meşo ti do şirê gavlan, kendaldê Îbînanra marê gavi biyarê, ma do
bîrroyê ci şefaqra dest dawitenda odedê mayê newî kerê.
-E dayê mi vîrî do, Qey şima ode mirê vraşto, veyva newê do bêro ûja. Ma kes keno xwu
vîra(va û lewan binra huwa)?
-Çi zana mevaji xebera mi çinêbî, ti bol goşherayê, ti şîyê şîyê a ’emda xwu ser şîyê, hewna
keye di bî, mi ‘heta bi cîya çîyên dayê kerdiş, mi ‘hezar fini vatê e û tim herûnda xwu di bî.
-Maya mi, ti xwura kişta babay bi kerrba bîya, top.. Kerdê vajo pîyê ma jî qe’hrandê to ver şi,
nêva, laberê maya ci fe’hm kerd bî, merdekê Xal Zilfîya hewna genc bî nêweşîyênda xrabi
pêşîyê ciro, ey ver û peyê xwu nêdi, şeş mengan mîyan di bî ze kalo ‘hewtay serrê kewt
cayan, şi re’hmet. Xal Zilfîya’rê mêrdekê ci bol qedr bî, înan pêjewbînîra bol ‘hezkêrdê,
mabeynê înan jew fini xerpiyayê, jew finan pîya qirri qirri kerdê jî, ey jî bol nêramitê dest di
ûmişê pê bîyê. Kilmê qali pêra bol razî bîy, sekerê nan û sola ey jî na dinî di ‘hend bîya, Ellah
adinî înan pê resno. No ‘hesretê ci, cirê kefaretê axreta ci bo. ‘Elî badê areri warê cêrî bî, cila
herdê xwu nê mîyandê herida xwu ser, heri weş şidênê, galeyê xwu jî eşt heri ser dima, şî
axuri di geyra zengen û huwiya, ê jî ardîy kerdîy galî mîyan û vera gavlan kewt ray, ame lada
werdîra ravêrd şî vera kendalê Îbraman. Xal Osînan jî layer kaleka dikda xwu di xetîy antê
kerdê xwurê sadîl bikarro, wextê ci ame bî, menga Gûlani bî…
-Xal Os qewet bo, ha!
-Ellah razî bo êgan, tîyê sera şinê? Xalo eza şina gavlan. Qandê dawiteni marê ‘herri bîyara.
Şo, şo kardê xwura ca memani.
‘Elî hewna dikda Xal Osî ra ‘hend dûrî nêkewt bî, Xal Osî fina veynda
-‘Eli, wayzayê mi şo barê xwu verdi bê, ma sêparê xwu pîya bikerê.
-E e beno xalo, înşallah…
‘Elî resa kendal, zengenê xwu û huweyê xwu galera vet, zengen grot xwu dest, zengen da
pro, laberê ‘herri hewna hî bî, ‘herra hî jî zê qanikîya heta merdim keneno ariq sakandê
kesîra war şino,’Elî gavlan tayên kena dima zengen rona huweyê xwu grot xwu dest, her finê
huweyê kerdê na kişta galî û huweyê kerdê a kişta galî, winî kerdê ki takêş nebo, gale heri
serra nêşeqitîyo warro nêguno. ‘Elî ‘herra hî kenayê, zengen damiş nêbî, fekê zengenî
herûnda xwura vijya, xwura ‘Elî jî ‘edizîya bî destê zengenî xwu destra eşt û şî kalekda kendalî di şelpeyên ronişt. Temaşeyê çoşmeyê xwu kerd. ‘Heme ca bî bî ku’ho, babet babet vilikîy
abîyay bîy, wesar veyvetê tebîatî bî, Rebbul’alemînî gemi winî weş xemilnê bî ki, ze însananrê
nîşanê cenetiî bimojno. Esparikîy, gangiroy, keçiklavikîy, kolbizey, nêrgizîy, vilikê miroyan,
vilikê xewxêran, çimoşey, wesar renga xwuya ame bî welat, kesî vatê ez karê nêkera xwurê
temaşeyê tabîatî bikera.. ‘Elî şelpeyên winî ronişt, temaşeyê tabîtaî kerd, dima zeki jew ci
kuwo, finêra tillo bî xwuser, maya ci amê ci vîrî, tersandê mayda xwu ver jî no kardo ‘erdo
nêmendayê. ‘Erdo geyra çapût pa serê zengenî grêdo ki zengen fina nêşeqitîyo, nê dî, noqir
tûnikê xwu paliknay, çîyê tûnikandê ci di jî çinêbi, winîya cilda ‘herira, kalêkênda cilira winî
çapûtê ci helisîya bî cira hêl bîyê, şî cila herira çapût çîrr kerd, va ney dayê dima ney pîne
kena. Grot fekê destedê zengenî weş pa pişt, şî cayendo te’ht di da pro û zengen kewt
herûni. ‘Elî di barê herda xwu bi no babeta vet û berd keyê. Mend bî barê cîyê hîrini, o jî
qedîna, şukur, zengen û huweyê xwu jî na heri ser û vêra dew kewt ray ame nezdîdê dikta
Xal Osî, qisa Xal Osî amê ci vîrî, ‘serê herda xwu tada vera diker û hera xwu ramiti.
-Êgan xeyr ameyê.
-Ti şo hera xwu ê mihinîya grêdi û şo gozeri bin di roşi mayê jî yenê.
-Xalo ez jî bêra ma pîya xeta biancê,
-La nê nê ti roşi ti nika ‘edizîyayê,
Gamna Xal Os ame, va:
-Lajê mi şo ê tewreê ma bîya, ma pa sêparê xwu bikerê,
Oğil ‘Hesenê mi ti jî şo ‘heya keye, nanê xwu bûr û marda xwuya pîya sadîlî bîyarê bêrê, ma
sadîlî ronê.
-E keko eza şina.
Xal Os lajek xwu Hes rişt sadîlî bîyaro, antişê xetan qedîya bî.
‘Eli tewrê grot û ard bindê gozêri di rakerd. ‘Eli jî ‘edizîya bî weş bî bî veyşan, to dî
meselayênda ma dimilîyan esta vanê nan bîyo şeker, ‘eynî na bî bî şeker.
-Lajê mi ma hereka to kerdi xwu vîra, nika a ê barî bin di ‘edizîya, bê ma şirê barê ci ci serra
ronê, gunayê ci ma mil nêkewo.
-E xalo ez jî qe şik nêbîya.
‘Eli û Xal Os’îya weriştî xwuser şî bare heri ci sera rona. Ageyray amey cadê xwu ser. Xal Os jî
qisarê ‘serê ci weş bî, se’hatanan roniştê vatê. Laberê kes pa nê’edizîyayê, zuwanê ci weş bî.
-Mabeynê to û marda to ya senîno şima pê ver danê?
E xala dayê jû fini ‘hers bena qe’hrêna fina jî nika mabeynê ma rindo.
-E a jî dapîrda to ser şîya. Re’hmeti marda mi ser şîya. Ay mara xwurê re’hmet waşt. Re’hmetî
şirê merdan este.
-Finê dayê kuwatê na bî ser, qandê şorbada mastî kuwate peyşa, dima dayê mastê ci jî kerd
çeqleme verda mîyan têvda, tabî mirê tevdayîş bol weşo, mi çend finîy va dayê ez têvda jî va
nê, ti nêzanê ti vindi. Têvdayîşdê şorbarê zanayen lazîmi bi, eger kesî nêzanayê, şorba
qesîyayê. Şorba peyşê, dayê ardi verdê tepsîyênda latiki ser. Çiki şorba mastî serd werîyayê.
wexta zê nikay dolabîy jî çinêbî. Mi jî raya dayê pawitê, senîn dayê vijîyê, teber, hema mi
kondêz grot xwu dest û mi têvda, tabî eza o kêfa tew balê xwu nêdana, nîmeyê şorberi
kalekara rijêno ‘erd. Winî eza salme têvdana tepsî jî latika xwura. Mi dîyayîşo ki dî dayê kewti
zerre mi ‘heme ca şorba di verdao. Winî bi ‘hêrsa vera mi amê, mi jî kondêz verda û ez
remaya mi çend odî mîyan di çend çîvîy dayî xwu, ez senî raştê kîberî amêya mi kerd teber.
Dayê mi dima amê jî nêresê mi. Ma bi o tersa ez vindena?
-Xalo to fina wetardo ‘hend jî bikero, vanê dapîr bol ‘hêrs bîyayê bîya.
-E winî bî. Şima kenê bi na ‘herreka odekê xwu bidawê?
-E xalo, ma serê ci jî grot, ma va ma bidawê.-Ma verî bi na gavlana ‘sereyê xwu şitê, zê nikay sabûn çinêbî.
-E xalo dayê vatê, vatê ma çina jî bi wela şitê,
– E winî bî, çinêbayîş bî, verî eşpijîy kewtê însanan. Çiçiîra bî, ma kesî şayê xwu pak bişuvo.
-E xalo nika fina rindo.
– Zeki tîyê sist wenê, bûri! Biwenî mi ‘Hes jî rişt keye no marê beso.
-Eza vena xalo.
Tîyê bi kêfdê mina nêwenê, vindi ez torê estanika xal û êganîya vaja. Êganî xalde xwurê
qandê parkaçên çî fenîy kerdê, çi zurî kerdê. Vanê zamanên xal û êganêna şinê arîye. Verî ma
wexto ki şîyê arîye qerraşan marê vatê qirş û qal arêdê, ez şimarê nan bipewja. O nanê
wextay hewna tamê ci mi fek do. Nandê nikay weşêrîyo, bi mi ki peqlewedê nikay jî
weşêrîyo, goşt û rizdê nikaya Ellah wekîl weşêrîyo yaw, yaw nanê verî êganê mi sî niqar
kerdê, ew awa geyrayê, ğelle bi cita bîyê, bi derman îlac mîlac çinêbî, tamê ci çi weş bî! A,
neyse parqaçê kenê. Xal û êganîya vanê bê ma kê ki bol zûrîy kerdîy, va na parqaçi wa eyrê
bo. Vanê wa bo, vanê wa bo. No êgan vano xalo ti verî vaji, xal vano ti verî vaji…
Xal vano ez vana, vano mi overa citi kerdê. Vano, mi overa çiti kerdê, mi roy vero ‘erdê xwu
di citi kerdê, mi se sirsîy dê ‘erdê xwuro, yanê se fini ramito o. Va mi tede kûy karritîy, va qûy
roy serra şaxê ci ame no ver, va o emin(şax) bî pird, însan sera şîyê ameyê va nofin tîya di jî
kûyê pa bi. Mi fekê ci wexta ki akerd, va ‘hewtena asinkaran, hi estafila va ma fekê ci akerdi
ki sûkêna tede, va ‘hewt asinkaran asin kuwayê, vengê kesî jî kesî nêşîyê,’hendo ki girda
êganî va xalo qedîyê? Va e êganê mi qedîyê, ê va ê ‘hewt tena asinkaran tede asin kuwa lênê
ci ‘hendi ki gird bî va qe vengê kesî kesî nêşî, va bişîyayê kû do senîn bipeyşayê yanê no xalo
vano, eganî va raşta xalo winîyo.
Va ya ê mi jî, mi zemanên ‘hezar kuwarîyê hinga warî kerdê, va mi şewrara şewra mi jû bi jû
amordê vetê teber, şandi jî jû bi jû amordê kerdê zerre hele temamê temamî nîyê va ‘hal û
karê mi winîyo, va bena çere hetê ‘Harran’îya hetê deştana şan di ana, va mi şan di amordîy
jew çinîyo, va mi herûni di pede vet kamcîn çînyo, va mi loğa xwu nê banî sero, ez vijîyaya
loğda xwu ser, vijîyaya loği ser, va ki ‘Herran di jewî eşto camûstê xwu ver, o hingê mi,
ay ‘hendayê o camûsi ver şino, camûso ey di nêgîno, va camûso ey di nêgîno, va ez nişta
dîkdê xwu û ez şîya keydê ey, şîya ‘Herran, va ez şîya ‘Herran selamûn ‘aleykûm ‘aleykûm
meselam, va mi va raştê xwu no hingê mi ameyê tîya, keydê to, heqê mi bidi. La va ê
merdimîy va mi çiçî eşto camûstê xwu ver tey nêşîyo no hingê to tey şino,va çiçî vanê ez
perey bida to,va mi va ti zanê, va mi grot di keylîy kincîya rot ci, va mi di keylîy kincîyê xwu
bar kerd dîkdê xwu û va ez amaya,va ez amaya la nofin amîyaya , mi kinciyé xwu ‘heb ‘hebî
kerd kelasîngi û mi eşt nakiştê la, va ez amaya nofina mi ‘heb bi ‘heb arêdana mi kerd gale,
va mi ‘hebê, va ‘heba amorena kena nê galî ‘heba amorena ‘heba kena ê galî, va ‘hendê
peyo ‘hebê kemîya, geyrena nêgeyrena nêvînena,va takêşo, yané kiştê ‘hebê kemîya şeniko,
va ez sî dekena tede barê ci nîno,va ‘herri dekena tede, çiçî nana ser, tekê ‘hebê kincî nîno.
Va neyse o takêş bi mi sî dekerdê barê a ‘hebi nêameyê. Va dîkê mi mîyanê grot, va dîkê mi
mîyanê grot, va mi kêra pers kerd, va va dermanê dîkdê to mîyanê ci goza, va o qor di goz
çinêbî, pers kerd pers kerd, însanên verî çengê cîyo corên û cêrên jew bîyo, ti zanê dindanê ci
jew bîyo êganê mi, eger ki ti bizanê xwura zanê, nêzanê jî nêzanê, yanê ’emrê ci ‘hezar serri
di ‘hezara ser beno ya dindan damışê di ‘hezarîy serri beno dindan verdêkeko serrên di
serrîy, panc serran di çirmiş beno erzêno aja, no şino pîrrê vano, dapîr gozîy mozîy to het di
çinîyê? Vana oğil oğil ‘hewt ‘heşt serrîy ravey mi tayên gozîy werdîy bî, hele a kêriyera ma
biyarê kêrîyeri kena xwu dindanî verra tayên, ze ‘hendayên, ‘hendê gûdên goz dana
(kankilên) ci vano ney beri, va mi a ardi nê mîyandê dîkdê xwu ser, va dîkî sero gozi bî ku’ho,
mîyanî sero, va bî ku’ho, va goz bî girdi, va şarî sî mi virnayê pira, ‘herri merri, va bi sero herûna keylên di keylîy ‘erd, va mi ûja, mi sero gilgil karrit gurweyêndo gird, va nofina xozi
mûsay bî ci, va xozîy mûsay bî ci, A va eza nika na tifingi gêna şina xoza ver xalo. La va oğil, va
parqaç jî toré bo, mıré lazım nîyo,va ‘heme çîyê mi jî torê bo, ma ‘hezar kuwarîy amorêno,
ma kuncî arêbeno kewno gale, ‘heb ‘hebî çebêno, dîkî sero ‘erd beno, va mirê çîyê lazim nîyo.
-Xalo to ma huwatera kiştîy. Ez diha werza.
-E êgan ti jî werzi.
– Nika maya to do vajo no kotî di mend.
– Nika gamna xwura xalcinînan jî yenê ez şıma ‘eware nêkera.
-Xal Os huwa, va warzayê mi ti werzi ti şo qisê mi nêqedênê.
‘Elî werişt xwu ser vera herekda xwu şi. Xal Os’î va wey ma barê to kerd xwu vîra. Pîya şî fina
hera ci bar kerdi, galey nay heri ser. ‘Elî vera dewi raşt bî….

                                                                                                                 Recep YİĞİTBAY/SUWÊREK’İ