ZAFAMORDÊ -AN’Î SERO

ZAFAMORDÊ -AN’Î SERO

Wendekarê delalîy,

Bi namedê raştnûştişîya tayên xebatkaranê Dimilî(Kirdî/Kirmancî yan jî Zazakî) groto xwuserî qaîdey û yûsilê zuwanî ronayê ew bi no hewaya qaşto wendekaran û palikêr[1]anrê rayberey kerda.

Mi çimî di ki, no raştnûştişê nînano Dimilan’rê xîzmet nê, xezîmet keno. Mirê ki qaîdey û prensîbê zuwanîyê tewrê raştîy û dewlemendîy[2] şarê ma ronayê. Înan ray akerda ki zuwan jewane[3] bo û vernîya ci abo, tayên zuwanzananê ma şardê ma vero ray grota û ci şaş kerdo. Nê nûştedê xwu di ez do zafamordê –an’î sero vindera. Wina ki:

Fekdê şardê ma di(vatişê şardê ma)    Qaîde û raştnûştişê tayên zuwanzanan

1. Mirê namanê ci vaji ki[4] …. 1. Mirê nameyanê ci vaji ki, …..

2. Ez cara qisandê cira ‘hez nêkena.[5] 2. Ez cara qiseyandê cira ‘hez nêkena.

3. Penceran bigî, wa serd zerre nêro![6] 3. Pencereyan bigî, wa serd zerre nêro!

4. Fekvilanê to hewnê mi ardîy.[7] 4. Fekvilayanê to hewnê mi ardîy.

5. Giştananê xwu pêyo mevirnê![8] 5. Giştaneyanê xwu pêyo mevirnê!

6. Eza temaşeyê estaran kena.[9] 6. Eza temaşeyê estareyan kena.

7. Ê palan medê gurwênayîş, ….[10] 7. Ê paleyan medê gurwênayîş, …

8. Qisanê nerî û ne’hsan mekerê![11] 8. Qiseyanê nerî û ne’hsan mekerê!

9. ‘’Loqraya çarwan derga.’’[12] 9. ‘’Loqraya çarweyan derga.’’

Nika vatişê şardê ma kişta çepî do û cumlanrê wesfê jewaney û şîranîyey dano. Noqor zuwanzanan jî destê xwuyo nezan nao ser û  wesfê cîyê jewaney û şîrînaî ci serra werzanao.

Şarê ma kamcîn qaîde ronao? Zuwanzanan kamcîn xeta kerdo?

Ma nê cumlan jew bi jew serbindo[13] kerê.

1. Cumlerda siftekêni di gre, kelîmerda ‘’name’’y di vijîyao. Goreyê şardê ma, qando ki kelîmeya ‘’name’’y bi ‘herfênda vengîna (-e) qedîyaya ew wexto ki na kelîma zafamori(boleki) bo, gereg ki peyomek[14]ê –an’î bêro ci peynî. Şarê ma ‘herfa pêyabestişî[15] nêeşta mîyan û ‘’nameyan’’ nêkerdo, dîreg kerdo ‘’namean’’. Îşte şarê ma tîya di bi gengazey[16]a ew bi nêwaştişa[17] nê di ‘herfandê vengînanra (ea) jewênda ci eşta(‘herfa erzîyayê/çebîyayê e’ya), kerdo ‘’naman’’[18] Bi no şikla cumlarê hem wesfê jewaney[19] hem jî şîrînaî[20] qezenc kerdo. Noqor zuwanzananê nezanan[21] jî vato wa cira fe’hm bo, wa koke kelîmeri vinî nêbo, cora sifte ‘herfa pêyabestişî eşta mîyan, dima jî peyomekê zafamorî[22] –an nao ci peya. Bi hewaya wesfê zuwanîyê jewanî û şîrînaî werzanao, kerdo ze qilçiğ û eşto ûja.

Mi çimî di ki, kes do şarê xwu bişopino, kes do vêşî zuwanî nêveyo[23], bi namedê raştnûştişî û standardîya vernîya zuwanî nêgîro. Zuwan dûrik[24]î mîyan di xwurê bi şikildê erqêna ray akeno; fini beno ki zuwannakîra abirrêno, cira beno cîya yan jî kewno ratal[25]dê ci. Eger kes vêşî serdi şiro, raya xwu şaş keno, eger tew ci nêveyo, wexta kokê xwu keno vinî.

2. Greyê cumlerda 2’y, bi jewamoreya kelimerda ‘’qise’’ yan jî ‘’qisa’’ do. Şarê ma bi şikildê ‘’qisa’’ya qebûl kerda û zafamorê cîyê –an’î nao ci peyo. Wexta kelîma bîya ‘’qisaan’’. Tîya di ‘herfên vêşî vînaya û jew eşta. Na kelîma cumleri mîyan di bîya ‘’qisan’’. Noqor zuwanzanan na kelîma bi şikildê ‘’qise’’ya vînaya, qandê zafamorî kerda ‘’qiseyan’’ û kerda ‘hul û ‘herami. Çiki jewaney û şîrînaîya ci ci serra werişta.

Wel’hasilê kelamî cumlerda 3’y di bi no babeta kelîmaya ‘’penceran’’ bi şikildê ‘’pencereyan’’a, cumlerda 4’î di kelîmaya ‘’fekvilaan/fekvilan’’i bi şikildê ‘’fekvilayan’’a, cumlerda 5’î di kelîmaya ‘’giştane’’y bi şikildê ‘’giştaneyan’’a, cumlerda 6’î di kelîmaya ‘’estare’’y bi şikildê ‘’estareyan’’a, cumlerda 7’î di kelîmaya ‘’pale’’y bi şikildê ‘’paleyan’’a, cumlerda 8’î di fina kelîmaya ‘’qisan/qisaan’’î bi şikildê ‘’qiseyan’’a ew cumlerda 9’î di jî kelîmaya ‘’çarwa/çarwey’’ bi şikildê ‘’çarweyan’’a virnaya û zêdê cumlandê bînana kerdê ‘hul û ‘heramîy.

Eger şima balê xwu bi wendişî sernê, wexta şima do bivînê ki kes qayîl nîyo nûştan û kitabanê Dimilî biwano. Çirê? Çiki zuwanzanan zuwan zuwaneyra veto. Mi bixwu bol hembaz dîyo ki, ez bixwu zana waştok û besteyê Dimilî’yo, laberê qayîl nîyo ki eserêndê Dimilî xwu dest kero û biwano.

Nûştok:

Zuwanbaz

Suwêrek’i 05. 12. 2015

[1] Palikêr: O ki kewno kar û gurwan dimi, greyan hewadano û ronano. Tirkî di vanê ‘’araştırmacı’’.

[2] Dewlemend: Zengîn, hebûni.

[3] Safî. Çîyo ki, kar û gurweo ki pê di jewo, xilt û pêmîyande nîyo.

[4] Bana isimlerini söyle ki, …

[5] Ben hiçbir zaman sözlerini sevmem!

[6] Pencereleri kapa (ki), içeri soğuk girmesin!

[7] Senin esnemelerin benim uykumu getirdi.

[8] Yüzüklerinizi (birbirinizle) değiştirmeyiniz.

[9] Ben yıldızları izliyorum.

[10] O işçileri çalıştırmayınız, …

[11] Eril(kırıcı) ve çirkin(kötü) sözleri söylemeyiniz.

[12] Bir Zaza atasözü olup ‘’küçükbaş(koyun ve keçi) hayvanların bağırsakları uzundur, çok amaçlı kullanılabilir.’’  Manasına gelmektedir.

[13] Serî bi ew binî jî ser ardeni. Tirkî di vanê ‘’enine boyuna kaldırıp indirmek, ariz ve amik olarak irdelemek, araştırmak’’.

[14] Bi Tirkî’ya ‘’sonek’’.

[15] Bi Tirkî’ya vanê ‘’kaynaştırma’’

[16] Bi Tirkî’ya ‘’kolaylıkla’’

[17] Bi nêwaştişa: Bi Tirkî vanê ‘’istemdışı, kendiliğinde, zorlanmaksızın’’

[18] Dimilî di bi şikla ‘’namedar’’ jî vrazîyao, ‘’namdar’’ jî vrazîyao. No qaîde Farîsî di jî esto.

[19] Jewaney: Bi Tirkî’ya ‘’ahenklilik, sadelik, homojenlik, serilik, akıcılık’’

[20] Şîrînaî: Bi Tirkî’ya ‘’letafet, tatlılık’’

[21] Zuwanzanê nezanîy: Bilmez dilciler, kendisini bilir diye lanse eden dilciler, bilir gibi görünen dilciler’’

[22] Peyomekê zafamorî: Çoğul soneki

[23] Veyayeni: Karışmak, dokunmak, müdahale etmek. Nêveyayeni: Dokunmamak, karışmamak, müdahale etmemek.

[24] Dûrik: Tarîx. Binnûşte: Kelîmaya Kirdasîya ‘’dîrok’’i tîyara yeno.

[25] Ratal: Bi Tirkî: ‘’Ard, ardıl, iz, takip’’. Rataldê ci kewteni: Ardına vermek, ardından gitmek, kendisini takip etmek, izini sürmek, ona takılmak’’.