GEWA ‘HEYWANAN

GEW[1]A ‘HEYWANAN

            Mersela, Îngîlîstan di gewênda ‘heywanan di ravêrena. ‘Heywanîy, gewên di whêrê gewi Zalim Jones’î destî bin di zêdê kolana coy[2]ênê. Xozo Pîr ew Sermîyano Qertenos[3] qandê hember vijîyayen[4] û wedarden[5]da nê zulmî û bindestîyey[6]da na bêbexti rojên pîlanên û dûzanên vrazeno û ‘heywanan mîyanikî[7] arêdano pêser. Xozo Pîr ew Sermîyano Qertenos, nê pêserik[8]dê xwu di vano:

Gereg ki deha no xebato koledarane ‘heywanan ‘hemini serra werdarîyo û nê ‘heywanîy pêro bibê ‘hurrîy, bibê xwuserî[9]. Ew hewnêndê xwura be’hs keno. Na de’hke[10]ra hîrina rojîy tepîya jî kişêno. Cîya tepîya weşbesteya cîya ki qisandê xwu mîyan di vat bî ‘’Heywanê Îngîlîstanî’’ mendi bî. Laberê qisan û şîretan[11]ê ci rewnao ‘heywanandê gewi mîyan di vernî û pêşkeşey[12] akerdi bî.

Rojên Zalim Jones dayena alef[13]ê ‘heywanan keno xwu vîra. Asas a roji di pîlan û dûzankareya ‘serewedardeni[14] çinîya jî bê’hend îsyan vijêno û şik û qene’hetdê înanra jî rewêrî beno û qedêno. Whêrê gewi Zalim Jones gewira fîneyêno dûrî û qewirêno. Na de’hkera tepîya aqildarê ‘heywananê tewrê ravey xozîy ‘heywananrê sermîyaney û serikey[15] kenê.

Nê sifte sifte nameyê gewi virnenê. Neyrê jî namî bi gengazey[16]a vînenê, vanê nameyê gewerda ma do namedê mayê şirîgî[17]ra bêro û vanê o jî ‘’Gewa ‘Heywanan’’a. Nê hengamî[18] di di xoz[19](xenzîr)îy di gamîy vijênê vernî. Nînanra jû Nopolyon’o, o bîn jî Snowball’o. Nopolyon, bi qelafata girdo, ‘hend nêşeno qisey weş bikero, whêrê qisandê vraştan nîyo, laberê zordest[20]o, kesan sero tesîrkar[21]o. Snowball jî weş qisey keno, whêrê qisandê vraştan[22]o. Merdimêndo aqildar û elfetûn[23]o. Nê ‘hurna pîya bi rayda şik[24] û fîkirdê Xozdê Pîrî ew Sermîyanê Qertenos’îra bi ‘hereketa şik û fîkrêndê ‘’ ‘heywanperwerey[25] ’’ ronanê. Neya tepîya qamçîyan û wesaran[26] û gem[27]an û pozbend[28]an û zencîran pêrini werzanenê û erzenê, vinî kenê. Fina a roji ‘’des fermanan[29]’’ ronanê û bi serkîber[30]dê axura darda kenê. Des fermanan di wina vajîyao:

Nê qaîdey û fermanîy ‘heywanan pêrini qebûl kerdê û ‘ecibneyayê, netîce di dûzano newe[31] roneyao.

Laberê dima herga ki şino awa Nopolyon’î û Snowball’î erqda pêra nêşina[32] û raya ci pêra abirrêna. Nê nêşenê pê wedarê, qisayê nînan nişenê pê, ‘hurna jî qayîlê tenîya serikeya na gewida ‘heywanan bigîrê xwu dest.

Wexto ki Snowball vano qandê ‘elektrîkî arîyêndê vay[33] lazimo, ma vrazê, kutikê Nopolyon’î verra ci danê, Snowball’î gewda ‘heywananra vejenê û qewirnenê. Laberê dest bi xebatdê arîyedê vay jî beno. ‘Heta Nopolyon sifte şikdê Snowball’i dest/paştî ci nêdo jî, dima vano no şik mi zerrî di jî est bî, mi jî winî vatê. ‘Heta vano mi Snowball gewira qewirnao ki, ez bişa nê karî bikera. Ew şarê gewi jî pey dano ’emel kerdeni[34]. Ê tabî ki herga ki şino, oyo hêwan[35]dê dûzandê newîra jî bi pêtêna kewno dûrî. Sifte vat bî ma do deha tayên bigurweyê, werd û alefê ma do bizeyîdîyo, tew senîn ki se’hatê xebatdê ci zeyîdîyayê, winî jî werd û alefê ci jî kemîyao. No hengame di xenzîrê jî herga ki şinê êyê bi pêtêna benê qelawîy. ‘Heta xenzîrê cadê xwu di rakewnê û araqîya xwu jî şimenê.

Wext wextî fetilneno, nê winînê ki coyayîşê nînan û des fermanê nînan ew jewaneya ‘heywanana[36] opê[37] nîna, xenzîrîy gînê şertan newedera goreyê xwu virnenê. Mersela, dima yeno nînan vîrî ki, fermanî di heqdê ca di rakewtiş û araqîwerey di qaîdeyê ‘’qe ‘heywanêndo jî ca di nêrakewo’’ est bî. Nê ‘ecêbda granî[38] di manenê. Nê ‘heme pîya şinê serkîberdê axuri ver ki fermanî di ‘’Qe ‘heywanêndo jî ca di bi çarçefera nêrakewo’’ nûşîyao. Pêro jî vanê qey ma no qaîde çewt fe’hm kerdo û jû jî fe’hm nêkeno dimara virrîyao.

Wel’hasil û kelam qaîdeyê jewaneyda ‘heywanan pêrini bi Xenzîrdê Qertenos’îya şino kewno mezel.

Neya tepîya sifte zimistanî gewi di wişkaî[39] ew eya tepîya jî nanweşey[40] dest kena pa. Teney kemênê, serdanra patatey cemidênê ew benê mizm û ‘hal û yenê ‘haldê nêwerîyayîşî di vindenê. Pey der pey veyşaneyra ‘heywanîy gest di miren[41]ê, merg têserî û têdima yeno, ‘heywanîy lingan kenê anverro[42].

Xenzîranra serik[43]o gird, qayîlo nê xeberan teberra binimno û nêverdo ki şarê teberî[44] nînan pey bi’hesîyo. Qandê coy tedbîrîy gîno. Kesê ki teberra yenê gewi, înanrê vano kuwarîyê tenan[45]ê pirr, ew qando ki înan ’emel kerdiş do, kuwarîyê ki bi qûmîya pirrê, înan mojnenê zîyaretger[46]an.

Neya tepîya xenzîro girdo serik qerarên gîno û vano:

Neya tepîya hakê kergan do teberdê gewi di biroşîyê, qirpi kewtena kergan[47] jî bîya qedexe[48].

Kerganra kam ki nê qedexî ver bivino, ci bi kutikana dano kişteni. Na de’hka serra qaîdeyê ‘’Qe ‘heywanêndo jî ‘heywanêndê bînî nêkişo’’ yeno nînan vîrî. Hema fina pêro pîya kewnê ray û şinê serkîberî ver û winînê lew’hedê fermanîra ki lew’hay di ‘’Qe ‘heywanêndo jî bîlaheq û bîlasebeb do ‘heywanêndê bînî nêkişo’’ nûşîyao. Nê qaîdîrê jî van qey ma çewt fe’hm kerdo.

Xenzîro girdo serik, gewi di ‘heywanan mîyan di bi wesfan[49]dê ‘’serikê ma, pîyê ‘heywanan, sersûnê mîyan[50], dostê leyran ew hewna z.n.’’ a vajêno û bi no babeta xeylên pesn[51]ê ci deyênê. Mersela kergîy vanê ‘’xeyrdê serokdê ma mi şeş rojan mîyan di panc hakîy kerdîy’’, mangeyê ki dolira awi şimenê vanê ‘’xeyrdê serekdê ma tamê na aweri çend bîyo weş!’’. Ew hewna zêdê nînan çitil çitil pesnîy û wesfîy!!

Rojên herişê serdê gewi[52] beno. ‘Heywanê ğerîbîy kewnê gewi mîyan, arîyê vayo ki di serran mîyan di xeyrdê Xenzîrdê Qertenos’î û ‘heywanandê bînan pêrina çi bizor vrazîya bî û nameyê ci bixwu jî Xenzîrê Qertenos’’i da bî bi ci, şe’hitêno, beno mizm û ‘hal[53]. ‘Heywanê gemi pêro benê dirbetinîy, tayêni ci mirenê. Vîstna tepîya vengêndê teqîni yeno, tifingi teqena. ‘Heywanêndo dirbetino gran, xwu het di xenzîrênra pers keno, vano:

-Çirê nê tifingê teqenê?

Xenzîr verpers keno û vano:

-Qandê wennûs kerdenda serkewtiş[54]dê ma!

‘Heywano dirbetin, ‘ecêb di maneno û vano:

-Kamcîn serkewtiş?

Xenzîr vano:

-Kamcîn serkewtiş senîno! Ma dişmenîy welatra nêeştîy?

‘Heywano dirbetin cewab dano û vano:

-La ki arîyeyê mayê vayo ki ma di serran mîyan di çi bizora vraşt bî, şe’hitîya û bî û mizm û ‘hal!

Xenzîr vano:

-Çi qîmetê ci esto? Ma jewnay vrazenê. ‘Heta ma biwazê, ma şenê çendna vrazê. Karê girdê ki mayê vrazenê, tîyê înan ercîyaye[55] nêvînenê! Xeyrdê serokdê ma, ma no welato ki tîyê pay kenê, tey roşenê ma bindestey binra reyna.

Gamna Xenzîro Gird bi xelat[56]an û madalyayan û nîşanana vijêno û ‘heywanan pêrini qando ki ‘heywanan serkewtişêndo gîrangîr[57] groto, înan wennûs keno, înanrê aferînîy vila keno. ‘Heywanîy ‘heme bi no babeta ’emel kenê ki înan serkewtişêndo gîrangîr qezenc kerdo.

Şewên gewi di şemate û teşxeleyên vijêno, ‘heywanîy pêro fîrtan fîrtî[58] xwu erzenê teber. Winînê ki lew’hadê fermanandê serkîber bin di mirdifan[59]ên şikîyaya û vila bîya. Fina winînê ki xenzîrêno mêrdifani het di gêjane[60] doş beno û zeki lûyên bifetilno[61]. Hema kenar di jî çilayên, qutîyênda boyağî ew firçayên vînenê. Dima ‘heywanîy winînê serkîberîra û ferq kenê ki, fermandê jewaneyda ‘heywanan mîyan di qaîdenakî zêdê ezber kerdişdê înan nîyo!?

Wel’hasilê kelamî bol nêravêreno, demenakî Xenzîro Girdo Serik, bi qerarêndo newe û peyêna îlan keno û vano;

1. Cew do bideyo xenzîran tenîya,
2. Qandê teserrûfdê qazağî çilay do axurira wedarîye,
3. Xenzîrîy do qet’han bê îdaredê gewi bi çînakîya nêmijûlîyê[62],
4.  Gewi di bê xenzîran qet’han zewmbî[63] ‘heywannakî do bi îdaredê gewi nêvey[64]o,
5. Bê xenzîran, ‘heywanîy pêro do mengda Tebaxi[65] di roja bazarî jî bigurweyê ew,
6. Keso ki nêxebitîyo, werdê ci do nîman nîm[66] bikemeyo.

‘Heywanîy anê xwu vîra û xwu bi xwurê vanê ‘’kanî qaîdeyê jewaneyda heywanan?’’ Fina hema verê xwu danê bi fermanandê ‘heywanan û şinê serkîberî ver. Fina winînê ki qaîdey û namûs[67]îy pêro virrîyayê, nûşteyêndo winasîn tenîya esto, vano:

‘’ ‘Heywanîy pêro jewaneyê, LABERÊ tayên ‘heywanîy ê bînan bolêrî jewaneyê’’.

Winî fe’hm beno ki ‘heta ki kes bi aqildê xwuya nêluwo û xwuserî nêbo, kes ‘hurr nêbeno û ‘huzûr nêvîneno.

Binvaje: No nûşte, açarnayeyê kilmnûştedê romandê ‘’Hayvan Çiftliği’’yo.

Nûştokê ci: GEORGE ORWELL

George ORWELL 1903-1850 di Îngîlîstan di coyao, 1984 di jî Turkîya di çap bîyo.

Tirkî’ra

Açarnok: Şaban ŞENATEŞ

16.03.2014 Suwêrek’i