MEKTUBA DIWÊSINI RA

MEKTUBA DIWÊSINI RA *

Birarê minê ‘ezîzî,
………
PERSA ŞIMA YA SIFTEKÊNI: Ḥîkmetê ci çî yo ke Hezretê Adem (‘e.s.) Cenet ra ameyo vetiş û qismên însanî zî erzîyenî Cehenem?
Elcewab: Ḥîkmetê ci wezîfedarey a. Hinî bi jew wazîfeya memur bîyo û rişîyayo/ erşawîyayo ki, înkîşaf û geşbîyayîşê heme averşîyayişê manewî yê beşerîye û heme qabîlîyetê beşerîye û heme esmayanê Îlahîyeyê rê eyniko camîa bîyayîşê mahîyetê însanîye, netîceyê ê wazîfedarey ra yo. Eger Hezretê Adem Cenet di bimendayê, zey melekan meqamê ey do sabît bimendayê; qabîlîyetê beşerî do înkîşaf nêkerdayê.
Ḥalbiki, melekê ki wayîrê meqamêndê sabîtî yê, zaf ê; qandê o tarz îbadetî, însanan rê îhtîyacey çin a.Însan wayîrê yew îstîdadî yo ki, şêno meqamanê bêpeynîyan ravêrno, seba ke o îstîdad bivejîyo meydan, ci rê jew cayê îmtîḥanî/ pirsîyarey îcab keno, hîkmetê Îlahî, xîlafê meleketan de, bi guneyo malumîya, ki îcabê fitratê înan o, ci Cenet ra îxrac/ teber kerd.

Dêmağ, Cenet ra teberbîyayîşê Hezretê Ademî, senî safî hîkmet o û safî reḥmet o, Cehenimerzîyayîşê kafiran zî ḥeq o û ‘edalet o.
Zeki Îşareto Hîrên Ê Vateyo Desin di ameyo vatiş, herçiqas jew kafir ‘umrê xoyê kilm di guneyên kerdo, labelê mîyanê ê guneyî di jew qetlo bênîhaye/ bêpeynî est o. Çunkî kufr, şerefê heme kaînatî vistiş o, ḥeqaretkerdiş o, qîymetê înan kemînayîş o û weḥdanîyet rê şahîdîya heme mesnuatî zurkervetiş o û esmayê Îlahîye -ki eynikanê mewcudatî di cîlveyê înan yenî vînayîş- şenik vînayîş û ḥenekîya xo pê kerdiş o. Qandê coy, seba ki ḥeqê mewcudatî kafirî ra bigêro, Qeḥḥaro Zulcelal, ki sultanê mewcudatî yo, kafiran erzeno Cehenemo ebedî, no eştiş ḥeq o û ‘edalet o. Çunkî, qetlo bêḥîsab, cezayêndo bêḥîsab wazeno.
PERSA ŞIMA YA DIDINI: Viraştiş û îcadê şeytanan qandê çi çî yo? Cenabê Ḥeqî Şeytan û şerrî viraştê, hîkmetê ci çi çî yo? Xelqkerdişê şerrî şerr o, xelqkerdişê xirabey xirab o.
Elcewab: Ḥaşa! Xuliqnayişê şerrî, şerr nîyo, belkî kerdenê/ qezençkerdişê şerrî şerr o. Çunkî, xelqkerdiş û îcad ewnîno heme netîceyan ra. Kesb, qandê ki bîzzat, karêndo, kerdeyêndo xusûsî yo, netîceyanê xusûsîyan ra ewnîno. Mesela, ameyîşê yaxerî/ varitî di bihezaran netîceyî est î; pêro zî rind ê. Tayn merdimî ridê kerdenê xuyê xirab ra, yaxerî ra zirar bivînê, nêşekenê vajê “îcadkerdişê yaxerî rehmet nîyo.” Nêeşkenê ḥukûm bidî vajê: “xelqkerdişê varanî şerr o”!. Belkî, fêldê xuyê xirabî ra û kesbê xu ra derheqê ey di bi şerr. Hem xelqkerdişê adirî di xeylî nafî est ê; pêro zî bixeyr ê. Labrê, eger tayn merdimî kesb û fêldê xuyê xirab ra, suyê îstî’maldê xu ra adir ra zirar bivînê, nêşenê vajê “xelqkerdişê adirî şerr o.” Çunkî, adir xelq nêbîyo ki tenya ey biveşno. Belkî ey, fêldê xuyê xirabî ra, destê xo dekerd mîyanê adiro ki werdê ey pewjneno, û ay xizmetkarê xu, xu rê kerd duşmen.
Welhasil: Qandê xeyrdê girdî, ḥebê şerro wurdî qebul beno. Eger qandê ki zirarêndo taynek nêreso merdimî, jew ziraro ki xeyranê girdan netîce dano, terk bibo, o wext seke zirarêndo gird bêro kerdiş. Mesela, qandê cîhadî eskeran/ lejkeran sewqkerdene di, helbet tay zirar û şerro qicik û maddî û bedenî beno. Labelê ê cîhadî di jew xeyro gird est o ki, Îslam, îstîlayê kufrî ra reyêno. Eger qandê a xirabeya wurdîyi terkê cîhadî bibo, o wext şîyayîşê xeyrê girdî ra pey, şerro gird yeno. No zî bixu zilm o. Hem mesela; gişta ki kangren bîya û cikerdişê aye îcab bikero, cikerdişê aye xeyr o, rind o. Labrê, teber ra, no jew şerr aseno. Eger engişti cinêbîyo, dest do cibo, zirar beno gird.
Îşte, kaînat di xelqkerdiş û îcadkerdişê şerran, ziraran, belayan û şeytanan û miziran şerr û xirab nîyo; çunkî qandê zaf netîceyanê muhîman xelq bîyî. Mesela, qando ki şeytanî musallatê melaîketan/ ferîştehan nêbenê averşîyayîşê înan çin o, meqamê înan sabît o, nêbedilîyeno. Eynî wina, ḥeywanî zî, qando ki şeytanî musallatê înan nêbenê, mertebeyê înan sabît vinderte yo, kemanek o.
La alemê însanîyetî di, mertebeyê averşîyayîşî û tepaşîyayîşî bêḥudûd ê; Nemrudan ra, Fîr’ewnan ra bigêri, heta ewlîyayê siddiqînan û enbîyayan xeylî derg jew mesafeyê averşîyayîşî est o. Qando ki ruhanê sefîlan, ki sey komirî yî, sey elmas ruhanê berzan ra abirnayene û cîya kerdene, bi xelqkerdişê şeytanana, û bi sirrê teklîfa û bi şirawitişê pêxamberana jew meydanê îmtîhan û tecrube û cîhad û musabaqayî bîyo a. Eger mucadele û musabeqa çinêbîyayê, qabîlîyetî, ki cewherê însanîyet di hukmê elmas û komirî di yê, do zeypê bimendayê. Ruhê Ebubekirê Siddiqî, ki alayê îllîyîn di yo, ruhê ebu Cehîl reyra, ki esfelê safîlîn di yo, ê do jew sewîye di bimendayê.
Dêmağ, xelqbîyayîşê şeytanan û şerran, qando ki netîceyanê girdan û kullîyan ra ewnîno, îcadê înan şerr nîyo, xirab nîyo. Belkî, Şerrî û xirabîyê ki suyê îtî’mal û kesb ra, ke tira temaso xusûsî yeno vatiş, û kerdeyanê xiraban ra yenî meydan, aîdê fêlê însanî yî, aîdê îcadê Îlahî nîyî.
Eger şima bipersê: Erşawîyayîşê/ rişîyayîşê pêxamberan û estbîyayîşê Şentanan ra zafê însanî benî kafir, dekewnê kufir, zirar vînenê. Bi qaîdeyê “El hukmo lîl ekser” Eger zafê însanan ey ra zirar bivînê, o wext xelqê şerr şerr o, him zî merdim eşkeno vajo erşawîyayîşê pêxamberan zî rehmet nîyo?
Elcewab: Goreyê keyfîyetî [yanî goreyê senînîye, qîymet, wesf û taybetîye] ehemmîyetê kemîyetî [yanî muhîmîya zafaney, bolbîyayîşî] çin o. Boleya raştikêni ewnîna qîmetî ra. Mesela, se heb dendikê xurma bibê, Eger nêdebê bindê herri û awki nêdîyo înan û muameleyê kîmyewî nêvînê û jew mucadeleyê heyatî nêvîyarnê, qîymetê înan se pere ra, se heb dendikî yê. Labelê Eger awki bidîyo û mucadeleyê heyatî bivîyarnê, înan ra heştay hebî, mîzacê xuyê xirabî ra, biherimîyê, vîst hebê înan vîst xurmayê meywedarî bibê, cey ti şenê/ şekenê vajî “awdayîş, înan rê bi şerr, bolê înan herimnay” helbet ti nêşenê vajî. Çunkî, ê vîstî bîyî hezey vîst hezarî. Jewdo ki heştay vînî bikero la vîst hezarî qezenc bikero zirar nêkeno, şerr nîyo.
Hem mesela, se heb hakê kerga tawisi bibê, kişta peran ra qîymetê nê hakan panc sey quruş kenê. Labelê eke ê se heb hakan sero kerga tawisi qirp bikewo, eger heştayê înan biherimîyê, vîst hebê înan bibî vîst kerga tawisî, cey merdim şeno vajo “bol zirar bi, no muamele bi şerr, no qirpvistiş bi xirab, bi şerr” Ney, winî nîyo, belkî xeyr o. Çunkî a mileta tawisi û ê taîfeyê hakan, heştay hakî, ki fîyatê çar sey quruşî di bîy, vînî kerdê, vîst kergê tawisî qezenc kerdê, ki qîymetî heştay poxnotî di yê.
Îşte, new’ê beşer bi erşawîyayîşdê pêxamberana, bi sirrê teklîfa, bi cehd û ğeyretîya, bi şeytanana mucadele ra, se hezar enbîyayî û mîlyonan ewlîyayî û mîlyaran asfîyayî, ki alemê însanîyetî di zey tîji, aşmi û estareyî yê, qezenc kerdê, anverdê ci kişta amoreyey ra bol, kişta keyfîyetî ra bêqîymet xeylê kafir û munafiqî, ki sey heywananê zirarin ê, vînî kerdê.
PERSA ŞIMA YA HÎRINI: Cenabo Heq musîbetan dano, belayan musallat keno. Bixusûsî masuman rê him zî ḥeywanan rê, eceba no zilm nîyo?
Elcewab: Haşa! Milk yê Ey o. Milkê xo di goreyê zerrîya xo teserrûf keno. Hem eceb, jew zato sen’etkar, vera jew ucretî, Eger to bikero modelên, çinayênda nejrini/ cewherini, ki xeylî bi sen’etkarane viraşta, bido to ra; qando ki hunerê sen’etê xo bimojno; aye kilm bikero, derg bikero, bifesilno, bibirno/ biqesno, to bido roniştiş, wariştiş, cey ti ci rê şenî vajê; “çinaya ke (cila ki) ez bi ci ra bîya fodil/ rind, to aye herimnayi, bi ronişnayîş û weriznayîşa to zehmet da mi”? Helbet ti nêşenî vajî. Eger ti vajê ti xîntey kenê.
‘Eynen winî zî, Sanî’ê Zulcelal bi hîssanê zey çim, goş, ziwan ra xemilnaye jew bedeno xeylê sen’etin dayo to ra. Qando ki bêj bi bêj neqşanê namandê xo bimojno, to nêweş fîneno, mubtela keno, to veyşan verdano, mird keno, teyşan verdano, bi no ḥalana to çerixneno. Qando ki mahîyetê heyatî quwetin bikero û cîlveyê nameyanê xo bimojno, to mîyanê nê ḥalan di dano çarnayîş. Eger ti vajê, “ti çi rê nê feleketan anî mi sere di?” zeki temsîl di zî îzah bîyo, se heb hîkmetî, to danê huşkerdiş.
Xura bêḥereketîye û sakîney, tenbeley, yeknesakey, vindertiş, jew babet çinbîyayene ya, zirar o. Ḥereket û vurîyayîş, estbîyayiş o, xeyr o. Heyat, bi hereketa kemalatê xo vîneno, bi belayana aver şino, heyat bi cîlveyê esmaya, ḥereketanê tewir bi tewiran vîyarneno, safî beno, quwet gêno, vejîno meydan, kifş beno, hera û geş beno, beno jew qelema herikîyaya ki muqedderatê xo binuso, wazîfeyê xo ano ca, ucretê xuyê uxrewîyî ḥeq keno.
Îşte, hîrê persandê şima yê munaqeşeyinan rê cewabê kilmî hendayên ê. Îzahatê înan hîris û hîrê “Vateyan” di yê.
(3)
Se’îdê Nursî

1-Bi nameyê Ellahî ki heme babet nuqsaney ra durî yo.
2-Qet jew çîyên çin o ki Ey bi ḥemda tesbîḥ nêkero. (Sûreya Îsra: 44)
3- O ki baqî maneno tenya Ellah o.

VAJNAMEYEK Ḥ ḥ

caîz: 1-Mümkün, olur, olabilir. 2-fık. Yapılması veya yapılmaması konusunda emir bulunmayıp kişinin kendi isteğine bırakılan.
cuzê îxtîyarî : Cenab-ı Hak tarafından insana verilen dilediği gibi hareket edebilme kuvveti.
Weḥdanîyet : Allah’ın ortağı ve benzeri bulunmaksızın tek oluşu, varlığının birliği:
Qeḥḥaro Zulcelal : Kayıtsız, şartsız galip ve her an kahretmeye gücü yeten büyüklük sahibi, Allah.
şerr : Kötülük, fenâlık
kesb: 1-Çalışıp, kazanma. 2-Çalışarak elde etme.
suyê îxtîyar: Kötü seçim, seçmenin fenalığı.
suyê kesb: Fiilin kötüye kullanılması.
suyê îstî’mal: Birşeyi kötüye kullanma.
îrtîkap: Kötü, fena ve günah teşkil edecek bir iş yapma, kötü iş işleme.
keyfîyet: Bir şeyin nasıl olduğu, hal, durum, vaziyet, husus, vasıf, nitelik, kalite, içyüz.
suyê mîzac: Mizacın kötü oluşu; fenâ, kötü huy.
mubtela : 1-Düşkün, bir şeye düşkün ve tutulmuş olan. 2-Tutulmuş, tutkun, bağımlı.

Açarnayoxî: Serdar Bedirxan & W.K. Merdimîn
Redaqtekarî: Farûq Çetînkaplan &