Mektûba Vîst û Newî (4)

NUKTEYA ÇE′HARÎ

NUKTEYA ÇEHARÎ

Vajerda Vîst û Pancî di îspat bîyo ki açarnayîş[1]ê Qur’andê Hekîmîyo heqîqî qebûl nêbeno. Hem, payeberzeya uslûb[2]dê î′caz[3]dê ciyê manewî açarnayişî rê musaît nîya. Hem, zewq û heqîqeto ki heta payeberzeyda uslûbdê î′cazdê cîyê manewî ra yeno, ey beyankerdiş û fe′hmkerdiş dayîş, xeylên çetin o. La ki qandê ray motenda ci, ma do jû-di îşaretên bimojnê. Wina ki:

Qur’anê mucîzu’l-beyanî[4], bi tayên ayatandê zêdê

وَمِنْ اٰيَاتِهِ خَلْقُ السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضِ وَاخْتِلاَفُ اَلْسِنَتِكُمْ وَاَلْوَانِكُمًْ[5]

وَالسَّمٰوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهًِ[6]

يَخْلُقُكُمْ فِى بُطُونِ اُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِى ظُلُمَاتٍ ثَلاَثًٍ[7]

خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَيَّامًٍ[8]

 [9]يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِه

لاَ يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَةًٍ[10]

يُولِجُ الَّيْلَ فِى النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِى الَّيْلِ وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورًِ[11] ya heqîqetê dayîşî winî bi uslûbêndo payeberz û şiklêndo î’cazkaraneya ano ′heyaldê kesî û wesfanê ci bi motena îfade keno ew ze ki vajo;

‘’Sanîyê ′alemî[12] yo ki, ostayê nê kaînatî yo, karî sero, o yo bi kamcîn çakûçîya ki Tîjî û aşmîyeri cadê ci di kuweno, o yo bi ′eynî çakûçîya jî zerreyan cadê ci di; mersela o yo keçûn[13]da zî′heyatî[14] di ca dano bi ci. (Zêdê nînan) O yo semawatî[15] bi kamcîn fesala, ki bi kamcîn ′hacetdo manewîya dano dûzan û akeno, ′eynî wext di ew bi ′eynî tertîba jî perdanê çiman akeno, vrazeno, rêze keno û ci rê ca vîneno. Hem Sânîyo Zulcelal [16]o bi kamcîn çakûç û qudretdê (xwu yê) manewîya estaran bi azmînîyo kuweno, o yo fina bi ê çakûçdê (xwu yê) manewîya jî, nût[17]ê ki bi bê′hed û bê′hesaba (ew) bi şikildê ′elametdê farîqî[18]ya rîdê însanan di estê, înan û ′hîssanê ci yê zâhîrî[19]yan û bâtinî[20]yan neqişneno û ca dano bi ci.’’ Dêmax kî o Sânîyo Zulcelal o, karî sero, qando ki me′hmelanê xwu hem çiman rê, hem jî goşan rê bimojno û (tey karfîno[21]), bi ayatandê Qur’anîya çakûçên dano zerran[22] ro, O yo bi kelîmandê ′eynî ayeta bînana çakûçî dano Tîjî ro; ze ki navikdê ci kuwo, bi uslûbêndo payeberza wa′hdanîyetî çimedê e′hadîyetî di, celalê tewrê raveyî, cemaldê tewrdê raveyî di, ′ezametê tewrê raveyî, nimîdo tewro raveyî di, herayeya tewra raveyi, diqqetdê tewrê raveyî di, haşmetê tewrê raveyî, re′hmetdê tewrê raveyî di ew dûrîyeya tewra raveyi jî, nezdîyeyda tewra raveyi di mojneno. Çîyê ki kes vano beno ki tersê pê yê, mertebanê înanê tewrê dûrîyan, bi deraxêndo wacîba sûretanê ci ano pê ser, îspat keno û mojneno bi kesîyo. Îşte meş[23] û îfadeyê ci yo winasîno ki, edîbê harîqay xwu rê kerdê ′heyran û belaxatdê xwu rê dayê sejdekerdiş.

Hem mersela, bi ayetda

وَمِنْ اٰيَاتِهِ اَنْ تَقُومَ السَّمَۤاءُ وَاْلاَرْضُ بِاَمْرِهِ ثُمَّ اِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِنَ اْلاَرْضِ اِذَۤا اَنْتُمْ تَخْرُجُونًَ[24]

îya bi meşêndo payeberza haşmetê rubûbîyetdê xwu yê saltanatî mojneno. Wina ki:

            ‘’Erd û azmînîy, zêdê di qişlayandê îta′atkarana ew bi şikildê navikandê²5 di ordûyandê dûzandeyayana, bi emrên tenîyaya yan jî zêdê nîşanêndê borîyêna, mewcûdato ki ê di qişlayan di, bi şikildê merdana rakewto, ê emrî rê bi xarikêndo²6 pêt û îta′atêndo epey raveya, vano ‘’lebbeyk’²7 û vijêno meydandê ′heşrî û îmtîhanî.’’  

            Îşte, (tîyê vînenê ki,) ′heşrî û qeyami hele senîn bi şiklêndo mucîzekaraneya ew bi uslûbêndo payeberza îfade keno û a de′hweri mîyan di (jî) delîlêndê amoşî nîşan dano.

               Bi vînayîşa, senîn ki bezre[28]yê ki pîzedê ′erdî di xwu nimito û mergane, ew (fina) çilkê ki venganeyda azmînî di, (′haldê) çinêbîyayîşî û kuredê heway di bi şikildê vilabîyayîşî û xwu nimitişîya, êyê bi întîzamêndo tewro ravey û xarikêndo pêta hergi wesarî ′heşr benê û vijênê meydandê ceribîyayîşî û îmtîhanî; ′erdo tene ew azmîno jî çilkîy, êyê her dem bi şiklêndo me′hşerasaya wezîyet gînê. ′Eynî zêdê nînan, ′heşro ekber jî wina gengaz beno û yeno meydan. Madamo ki şimayê ney vînenê, şima (deha) ey jî nêşenê înkar kerê. Û zêdê nînan… (Deha) ti şenê nê ayatan, bi derecedê belaxatdê ê ayatandê bînana qîyas kerê û bîyarê pêver. Tirim, tercûmeyêndê nê ayatandê winasînano heqîqî ma mikûn beno? Helbet ki mikûn nîyo. Ki bibo bibo, beno ki ya me′alêndê cîyo kilmaneo şîrezan[29] yan jî hergi cumleyênda ayatda ci rê tefsîrêndo panc-şeş rêze nûştiş lazim beno.

[1] Açarnayîş: Tercûme.

[2] Payeberzeya uslûbî: Qqedr û qîmetê uslûbî, berzey û qîmetdareya uslûbî.

[3] Î’caz: Zêdê sîyerda koşebendi ca di ew bi şikildê asan nêkerdişîya qisa vateni.

[4] Qur’ano mucîzu’l-beyan: Qur’ano ki beyan û îfadeyê ci mucîze o, asanê ci nêbeno.

[5] Delîlandê (estbîyayîşdê) Ellahî ra jew jî, xelqkerdişê ′erd û azmînan ew cîya cîya bîyayîşê ziwanan û rengandê şima o. (Sûreya Rûmî, ayati 22)

[6] Azmînîy do bi qewet û qudretdê Ellahî ya qatê serdê pê bê. (Sûraya Zumerî, ayati 67)

[7] (O), şima pîzedê marandê şima di, hîrê (dewrandê) tarîyana dima, keno babet babetî şikl û dano.

[8] ′Erd û azmînîy şeş rojan mîyan di day. (Sûraya A′rafî, ayata 54)

[9] Ellah kewno mabeyndê kesî û qelbdê kesî. (Sûraya Enfalî, 24)

[10] ′Hendê zerremîsqalên jî Ey ra çîyên nimite(mîyanikî) nêmaneno. (Sûraya Sebe, 3)

[11] Şewi keno roji ser, roji jî keno şewi ser. Çiçîyo ki zerrîyan(qelban) di esto, ey bi heqa zano. (Sûraya ′Hedîdî, ayata 6’î)

[12] Sanîyê ′alemî: Vraştokê ′alemî, panayokê ′alemî, sene′hetkartê ′alemî. O ki no ′alem nao pa, vraşto.

[13] Keçûni: Keçiki, roşna, roşnaya çimî, veyveka çimî.

[14] Zî′heyat: Wahîrcoy. Wahîrê coy, wahîrê ′heyatî. O ki wahîrê ′heyatî yo. O ki ′heyatê ci esto.

[15] Semawat: Azmînîy ′heme, ′erd û azmîn pêrko.

[16] Sânîyo Zulcelal: Vraştoko ki, pronayoko ki ′heme çî bi varştiş û pronayîşêndo bêegera vraşto û nao pro.

[17] Nûti: Nûtiki, nuxtiki, noxtiki. Çîyo ki bi şikildê bengêna yan jî çilkêna o, laberê ze ki seredê qelemeri ra kewto yan jî rijîyao.

[18] ‘Elametê farîqa: Nîşanê abirnayîşî, nîşanê ferqkerdişî. Nîşano ki ′hemî çî yan jî kesî pê ra abirneno.

[19] Zâhîrî: Teber, teber di. Çîyo ki tebera o, teber ra aseno.

[20] Bâtinî: Zerre, zerrî, zerre di, dexîl. Çîyo ki zerre der o, teber ra nêaseno.

[21] Karfînayeni: Karvisteni. Tey tesîr kerdeni, tey me′hmeleyê tesîrî mojnayeni.

[22] Zerre: Çîyo bol û bol werdî.

[23] Meş: Terz, şikil, rayşîyayîş.

[24] Bi xatirdê Eya payra vinderdişê ′erd û azmînan jî îspatê bîyayîşdê Ey o. Dima, senîn ki ′erd ra bi vengêna veyndeyo şima, şima do hema tavilên bivijîyê û ageyrê Ey. (Sûreya Rûmî, 25)

[25] Navik: Merkez. Tam zerre(orte)yê hergi çî.

[26] Xarik: Xiz, pêtey, xarî.

[27] Lebbeyk: Teslîm. Emir ki, kerem ki (ez zêdê to bikera).

[28] Bezre: Toxim.

[29] Şîrezan: Xulasa. Şîreyê hergi çî, awa hergi çîyan. Çîyo ki pişotî û papê ci erzîyao ew lazim û ercîyayeyê ci mendo.

Tadok:Şaban Şenateş