-ÊR

-ÊR

Dimilî di peyomek(daçek)ê –êr’î hem nerîyo, hem jî makîyo. Hîrê babetîya wezîfe vîneno:

–Êr/i namera name vejeno. Bi no babeta wezîfeyê kerdok(faîl)î vîneno. Bi no babeta ‘’kar û gurwe’’yênra ‘’kerdokê ê kar û gurwî’’ vrazeno. Mersela;

‘’Citi’’ ra ‘’citêr/i’’ vrazeno ki me’hneyê ci beno ‘’o/a keso/a ki citi keno/a, o/a keso/a ki karê citi keno/a, o/a keso/a ki meslegê ci cita’’

‘’Parêz/i’’ ra ‘’parêzêr/i’’ vejeno[1] ki, me’hneyê ci beno ‘’o/a keso/a ki xwu, çîyên yan jî kesnakî parêzneno/a, me’hfeze keno/a, îşte o/a kes/i yan jî o/a çî.’’

Zêdê nînan, wexto ki kokê ramitişî ‘’ram’’ û peyomekê –‘’êr/i bêro pêpey, fina kelîmaya ‘’ramêr/i’’[2] peyda bena ki me’hneyê ci ‘’o/a keso/a ki, o/a çîyo/a ki çîyên rameneo/a, îşte o/a kes//i’’ yeno meydan. Remêr/i jî ‘’o/a keso/a ki, çîyo/a ki remeno/a, îşte o/a kes/i’’a.

No peyomek, bi vêşî nêvîneyêno, herga ki şîyo bîyo vinî. Laberê zuwanandê Latînîyan mîyan di bolo: Mersela zuwandê Îngîlîzî di ‘’drive’’ ra ‘’driver’’, ‘’clean’’ ra ‘’cleaner’’ ew zêdê nînan hema hema hergi kelîma di vrazêno. Îngîlîzî di –er nûşêno, fina nezdîyê ci bi şikildê ‘’-îr û –ir’’îya jî waneyêno.

–Êr/i wexto ki bêro meyweyên yan jî qezen(meğel)ên peynî, cira dara ê meywî yan jî dara ê qezencî vrazeno. No ‘hal bolkî meywan do. Laberê jûfini meyweyê ci çinêbo jî, qezenc tey est bo, fina cira dari vrazêna. Mersela;

Mişmişi ra mişmişêri, gozi ra gozêri, xewxi ra xewxêri, vami ra vamêri, mazî[3] ra mazêr[4], sa ra sayêri, erûgi ra egûrêri, gilîyazi ra gilîyazêri, miro ra miroyêri[5] ew zêdê nînan meywan pêrini wina kelîmey vrazênê.

Laberê tayên daran di meyweyê cinîyo jî fina bi nê peyomekîya dara ci vrazêna. Mersela ‘’zergûzi[6]’’ meyweyê ci çinîyo, laberê perpûn kerê, wexta meywe gîna. Cora fina ‘’zergûri’’ ra kelîmaya ‘’zergûzêri’’ vrazena.

Qand(semed)o ki Dimilî di meywe yan jî meğel(qezenc)ra dara ci vrazêna, meyweyê ci çinêbo jî şarê ma fina bi ê peyomekîya nameyê dari veto. Mersela ‘’dara çami’’ meyweyê ci çinîyo, laberê fina qezencêndê ci esto, goza ci esta. Cora şarê ma hem ‘’dara çamî’’ hem jî ‘’çamêri’’ vato. Zêdê nînan ‘’dara çinari’’ jî bi namedê ‘’çinayêri’’a vrazîyaya. Çiki gulikê ci estê, nê ji meğel yan jî qezenc ‘hesibênê.

Xwu vîra mekerê ki meyweyê ci biwerîyo jî, nêwerîyo û canakî di biercîyo/biercineyo jî fina peyomekê –êr/i gîno.

–Êr/i vraştişdê wesf(sifat)an di gurweyêno. Tîya di jî wezîfeyê ‘’deha’’y vîneno. Mersela;

Rind/i ra rindêrî(deha rind), weş/i ra weşêrî(deha weş), xrab/i ra xrabêrî(deha xrab), ‘ar/i ra ‘arêrî(deha ‘ar), xasek/i ra xasekêrî(deha xasek), baqil/i ra baqilêrî(deha baqil), qafqul/i ra qafqulêrî(deha qafqul), bêçare/ê ra bêçarêrî(deha bêçare/ê) ew zêdê nînan pa kelîmey vrazênê.

                                                                                              Zuwanbaz

                                                                                                   04. 2016

                                                                                                   Suwêreki

[1] Eger kelîmerda ‘’parêznayeni yan jî parêznayîş’’îra bîyayê, wexta ‘’parêznayêr/i’’ nêvijîyayê, ‘’parêznok/i’’ do bivijîyayê.

[2] Tîya di kokdê ‘’ramit’’îra ‘’ramitok’’ jî vrazêno.

[3] Na kelîma bixwu makî ya. Laberê dara ci nerîya.

[4] Na kelîma nerî ya.

[5] Sa û miro di vengê –y çinîyo. Laberê na ‘herfi, ‘herfa pêyabestoka ki Tirkî di vanê ‘’kaynaştırma harfi’’.

[6] Goza zûraî ya.